FORT OELEGEM:

HOE WORDT EEN MILITAIR GEBOUW EEN BELANGRIJKE VLEERMUIZENOVERWINTERINGSPLEK ?

Een fort is een goed versterkt en bewapend en door soldaten bemand gebouw.

Iets meer dan honderd jaar geleden, in het begin van de jaren 1900, bouwde men rond Antwerpen een ring van forten die de stad moesten beschermen tegen de vijand, want de militairen voelden een oorlog nabijkomen.

Het fort van Oelegem, een stel gebouwen van ongewapend beton, was het laatste gebouwde en het belangrijkste van al die forten.

Het fort staat op een rechthoekig eilandje en wordt omgeven door een ca.50 meter brede fortgracht.

Een 350 soldaten konden er een 35-tal grotere en kleinere kanonnen bedienen.

Het fort stond er nog maar pas of de gevreesde oorlog brak al uit, de zogenaamde Eerste Wereldoorlog.

De eerste maanden van die van 1914 tot 1918 durende oorlog werd reeds duidelijk dat al die stoere forten niet opgewassen waren tegen beschieting door zware kanonnen, de Dikke Bertha's : nogal wat forten werden op enkele dagen in puin geschoten, het fort van Oelegem bleef gespaard.

Twintig jaar later volgde een Tweede Wereldoorlog uit de Eerste. Toen werd helemaal duidelijk dat de militaire rol van de forten uitgespeeld was. Reeds in de Eerste Wereldoorlog werden tanks en vliegtuigen in gebruik genomen en voortaan zouden oorlogen meer door die tuigen uitgevochten worden.

Na een paar tien jaren in het bezit te zijn geweest van het leger werden de Antwerpse forten dan ook aan hun lot overgelaten.

De mensen uit de buurt kwamen de leegstaande gebouwen plunderen, het werden ruïnes en de natuur kon er vrij zijn gang gaan.

Het beton begon op vele plaatsen scheuren te vertonen en liet het regenwater door, terwijl het binnen de onverwarmde gebouwen kouder werd, zo'n 10 graden, de temperatuur van een grot.

Laat dat nu juist een toestand zijn die vleermuizen zoeken om te overwinteren !

Het zit met die vleermuizen nl zo.

Vleermuizen zijn vliegende zoogdieren die leven van insectenvoedsel dat ze 's nachts verzamelen.

Ze sturen dan voor mensen onhoorbare brulgeluiden uit die hen in het donker op het spoor brengen van hun prooien.

Tegen de winter verdwijnen de insecten omdat die bij koude niet meer kunnen functioneren.

De vleermuizen hebben dan geen eten meer en daarom hebben ze in de loop van miljoenen jaren geleerd om in winterslaap te gaan.

Dat wil zeggen dat de beestjes zich in een soort coma brengen door hun temperatuur van zoogdier te laten dalen, door hun hartslag op een heel laag pitje te zetten, enz.

Zo sparen ze genoeg energie uit om de hele winter te kunnen leven van de vetreserve die ze in de zomer aanlegden door het oppeuzelen van massa's muggen, nachtvlinders en andere insecten.

Die winterslaap gebeurt gewoonlijk in grotten, omdat daar een geschikte temperatuur en 100% vochtigheid heerst.

Door die vochtigheid droogt hun vlieghuid bvb niet uit.

Wanneer er geen grotten beschikbaar zijn, zoals in onze streken, nemen de vleermuizen hun toevlucht tot iets gelijkaardigs :

gebouwen zoals vervallen forten en bunkers, waar het rustig en donker is, waar ze een grottemperatuur vinden en waar het goed vochtig is.

Op die manier hebben de vleermuizen en Fort Oelegem elkaar gevonden.

Het fort wordt al sedert 1984 beheerd door de Werkgroep Fort Oelegem van de jongerenvereniging voor natuurbescherming Natuur 2000.

In oktober sluit Natuur 2000 de fortpoort en dan hebben tegen de 1500 vleermuizen van een tiental verschillende soorten het hele fort voor zich, om in een soort coma te overwinteren.

In april, wanneer er terug insecten in de lucht komen, verlaten de vleermuizen het fort en dan splitsen hun wegen zich even :

de mannetjes trekken de omgevende bossen in om daar overdag te rusten, de vrouwtjes trekken naar droge plaatsen zoals zolders om daar hun jong te laten geboren worden.

Terwijl de vrouwtjes de jongen verzorgen vinden ze toch nog de tijd om 's avonds, net als de mannetjes, boven de fortgracht op insectenjacht te gaan : een vleermuis eet elke nacht zowat haar gewicht aan insecten op.

Eens de jongen groot zijn (en dat duurt maar enkele maanden) wordt het voor alle vleermuizen al terug tijd om de winterkwartieren te gaan verkennen en de vertrouwde overwinteringsplekjes op te zoeken : dat noemen ze "zwermen".

En zo sluit de levenscirkel zich die de vleermuizen elk jaar in grotere aantallen naar het fort van Oelegem beweegt.

Fort Oelegem is vandaag de voornaamste overwinteringsplaats van deze nuttige dieren in Vlaanderen.

Het toont aan dat ook jonge mensen met een juiste aanpak iets belangrijks kunnen realiseren voor het behoud van onze natuur, die het de laatste tijden toch zwaar te verduren krijgt.